Οι μυοσκελετικοί τραυματισμοί των μουσικών
Οι μουσικοί αποτελλούν μια ομάδα ατόμων των οποίων η δραστηριότητα χαρακτηρίζεται από υψηλά και επαναλαμβανόμενα φορτία, κινήσεις ακρίβειας, συχνά πολύωρη φυσική καταπόνηση και περιόδους αυξημένων απαιτήσεων. Εξετάζοντας το εν λόγω φαινόμενο, οι μυοσκελετικοί τραυματισμοί των μουσικών, παραλληλίζονται- όχι τυχαία- με αυτούς των αθλητών, λόγω των ομοιοτήτων που η δραστηριότητα των μουσικών έχει ως προς στις απαιτήσεις για την διατήρηση της απόδοσής τους, ενώ αναφέρονται ακόμη και ως αθλητές των μικρών μυών του χρεριού.
Ποιος είναι ο μυοσκελετικός τραυματισμός;
Μυοσκελτικός τραυματισμός (ΜΤ) ονομάζεται οποιοσδήποτε τραυματισμός ή διαταραχή σε μυς, οστά, αρθρώσεις, τένοντες, συνδέσμους, νεύρα, αιμοφόρα αγγεία και μαλακά μόρια. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται η θλάση, η ρήξη, το η εξάρθρωση αλλά και φλεγμονή που προκαλείται είτε επιδεινώνεται με τη δραστηριότητα. Ένας συνήθης όρος για την περιγραφή μια διαταραχής που συμβαίνει στους τένοντες και τις μυοτενόντιες ενώσεις ύστερα από μη φυσιολογική κατανομή φορτίων και σχετίζεται με εμφάνιση πόνου και άλλων συμπτωμάτων(βλ.παρακάτω) είναι η τενοντίτιδα. Περιοχές στις οποίες εμφανίζεται συχνά στους μουσικούς είναι κυρίως τα άνω άκρα και συγκεκριμένα: η βάση του αντίχειρα (σύνδρομο DeQuervain), οι τένοντες που καταλήγουν ή διέρχονται από τον καρπό, εσωτερικά και εξωτερικά του αγκώνα (έσω και έξω επικονδυλίτιδα, γνωστά και ως golf και tennis elbow αντίστοιχα) και ο ώμος (τενοντίτιδα του πετάλου των στροφέων). Η διαταραχή αυτή μπορεί να παρουσιαστεί στους μουσικούς έπειτα από συσσώρευση φορτίων που επενεργεί τραυματικά και τότε έχουμε αυτό που ονομάζεται σύνδρομο υπέρχρησης.
Μια άλλη διαταραχή που σχετίζεται με εμφάνιση πόνου, διαταραχή της αίσθησης και αδυναμίας στη κίνηση τοπικά είναι η πίεση νεύρου (μέσο, ωλένιο, κερκιδικό, βραχιόνιο πλέγμα) ή και αγγείων, με συμπτώματα που εμφανίζονται αναλόγως του σημείου πίεσης τους στον ανώτερο θώρακα και τον ώμο, γύρω από την περιοχή του αγκώνα, στον καρπό ή την παλάμη, απ’ όπου διέρχονται τα παραπάνω νεύρα που μεταφέρουν ερεθίσματα από και προς το άνω άκρο. Ενδεικτικά αναφέρονται το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, η ωλένια νευρίτιδα και το σύνδρομο θωρακικής εξόδου.
Οι καθημερινές δραστηριότητες ασκούν φορτία στο σώμα που μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη ή την πρόκληση ενός ΜΤ. Οι περισσότεροι μουσικοί ξοδεύουν ένα μεγάλο μέρος της ημέρας στην εξάσκηση, την προετοιμασία ή συναυλίες. Οι φυσικές, επαγγελματικές, αλλά και καλλιτεχνικές απαιτήσεις, μπορεί να αποβούν επιβαρυντικές στο σώμα και τελικά να οδηγήσουν σε συμπτώματα και τις αντίστοιχες κλινικές εκδηλώσεις ενός μυοσκελετικού τραυματισμού. Οι τραυματισμοί αυτοί εντοπίζονται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στα άνω άκρα και αποτελούν το κύριο αίτιο εμφάνισης μιας «νόσου» που έκανε διάσημους μουσικούς να υποφέρουν όπως ο Robert Schumann ή o Garry Graffman, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που αναγκάστηκαν να διακόψουν την καριέρα τους.
Ο Χειρουργός ορθοπεδικός, Ιωάννης Α. Ιγνατιάδης αναφέρεται στην «νόσο των μουσικών» για να περιγράψει μια πολύπλοκη παθολογία η οποία απαιτεί εξειδίκευση όσον αφορά την ακριβή διάγνωση της αλλά και την θεραπεία της. Στη «νοσολογία των μουσικών» περιλαμβάνονται τρεις παθήσεις, οι οποίες πλήττουν το χέρι και μπορεί να συνυπάρχουν η να εμφανίζονται ξεχωριστά.
Συγκεκριμένα την νόσο απαρτίζουν:
- Το σύνδρoμo υπέρχρησης (overuse), είναι η πιο συχνή πάθηση
- Το σύνδρoμo πίεσης (παγίδευσης) νεύρων
- Οι λειτουργικές δυστονίες ή «κράμπες» των μουσικών
Η τελευταία αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα, κατά το οποίο εμφανίζεται απώλεια ελέγχου και ακούσια σύσπαση στους μύες των δακτύλων του χεριού κατά τον χειρισμό του μουσικού οργάνου. Αποτελεί παράγοντα για την εμφάνιση περαιτέρω κακώσεων, ενώ η εξέλιξη και η αντιμετώπιση του είναι δύσκολη για το άτομο, με τις πιθανότητες να λιγοστεύουν στις περιπτώσεις μη διάγνωσης και αντιμετώπισης σε πρώιμο στάδιο. Η ακριβής αιτιολογία δεν είναι γνωστή, αν και έρευνες στοχεύουν στη συσχέτιση του προβλήματος με τον προγραμματισμό της κίνησης και τον κινητικό φλοιό.
Συμπτώματα
”Η μουσική στη φύση της, απαρτίζεται από κινούμενους φθόγγους- σε πολλές περιπτώσεις κινούμενοι εξαιρετικά ταχέως και για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα. Οι επαναλαμβανόμενες φυσικές κινήσεις και δυνάμεις που απαιτούνται για το παίξιμο μιας τέτοιας μουσικής σε στιγμές υπερβαίνουν την αντοχή του σώματος και οπότε γίνονται η πηγή φυσικών προβλημάτων.” – W.J. Dawson, 1997
Τα συνήθη συμπτώματα που εμφανίζονται στους μουσικούς περιλαμβάνουν πόνο, δυσκαμψία, ή και μούδιασμα, παραισθησία, συνδυασμένα με μειωμένο νευρομυϊκό έλεγχο ο οποίος διαταράσσει την ικανότητα του μουσικού να αποδώσει στο επιθυμητό επίπεδο
Αρκετοί μουσικοί υποθέτουν ότι η επώδυνη κατάσταση στην οποία βρίσκονται είναι φυσιολογική και εφευρίσκουν τρόπους να συγκαλύψουν τις επιπτώσεις του τραυματισμού που αναπτύσσεται. Αυτό εν μέρει οφείλεται σε μια νοοτροπία μουσικής επίδοσης στην που βασίζεται σε μια ριζωμένη φιλοσοφία του τύπου ”show must go on’’ και εν μέρει σε μια κοινή ανησυχία μεταξύ επαγγελματιών μουσικών μην στιγματιστούν ως ασθενείς μουσικοί. Δυστυχώς, πολλοί μουσικοί, συμπεριλαμβανομένων και αυτών των οποίων έχουν μια επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα, στερούνται των απαραίτητων οικονομικών πόρων για να καλύψουν την πρόληψη ή την αντιμετώπιση και έγκαιρη θεραπεία.
”Όλοι οι ασθενείς παραπονιούνται για πόνο στο παίξιμό τους…Στους μισούς από αυτούς τα συμπτώματα είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια ταχύτητας, έντασης ή ελέγχου. Τα δύσκολα μέρη που απαιτούσαν arpeggios, οκτάβες ή τρίλιες συχνά επηρεάζονταν.”– J. Newmark Hockberg 1987
Ακόμη, καθότι από τη σκοπιά του ιατρικού μοντέλου οι ΜΤ δεν αποτελούν σοβαρή παθολογία, παραβλέποντας τις επιπτώσεις τους στον μουσικό, οι ΜΤ και η μη αποτελεσματική αντιμετώπισή τους μπορούν να είναι καλλιτεχνικά και επαγγελματικά περιοριστικές ή ακόμη και μοιραίες για την καριέρα, με τις συνέπειες που αυτό έχει στην φυσική, συναισθηματική και οικονομική ευημερία του ατόμου. Οι μουσικές και ιατρικές κοινότητες χρειάζονται υψηλή αντίληψη ώστε να μειωθεί σημαντικά η εμφάνιση ΜΤ στους μουσικούς.
Ποιες είναι οι κλινικές εκδηλώσεις και συμπτώματά των ΜΤ;
Πιθανές κλινικές εκδηλώσεις ΜΤ περιλαμβάνουν αδυναμία, μυϊκό σπασμό, δυσκολία στην κίνηση συγκεκριμένης άρθρωσης, ενώ στα συμπτώματα που αισθάνεται κανείς περιλαμβάνονται ο πόνος ή και παραισθησία/ μούδιασμα. Οι ενδείξεις και τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν ξαφνικά ή προοδευτικά μέσα σε περίοδο μηνών ή ετών. Ενδείξεις και συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν ή να μην εμφανιστούν κατά την δραστηριότητα που προκαλεί ή επιδεινώνει την κατάσταση (βλ.Εικόνα 1). Μερικές καταστάσεις καταλήγουν σε ενδείξεις και συμπτώματα που γίνονται αισθητά μετά το πέρας της δραστηριότητας ή ακόμη και κατά τον ύπνο. Η ταξινόμηση της σοβαρότητας των ενδείξεων και των συμπτωμάτων από τους επαγγελματίες υγείας, γίνεται βάσει μιας κλίμακας που αντιπροσωπεύει το βαθμό επιδείνωσης του τραυματισμού. Στην εικόνα η κλίμακα αυτή παρουσιάζεται προσαρμοσμένη για τους μουσικούς .
Εικόνα 1. Προοδευτικότητα των ενδείξεων και συμπτωμάτων ΜΤ σε μουσικούς.
Πόνος
Ο πόνος είναι μια υποκειμενική εμπειρία, ξεχωριστή από άτομο σε άτομο. Το κατώφλι του πόνου στους επαγγελματίες μουσικούς τείνει να είναι ιδιαίτερα υψηλό, εν μέρει γιατί ο πόνος είναι αρκετά συνηθισμένος στα πλαίσια των υψηλών φυσικών απαιτήσεων της ενασχόλησης αυτής, ιδιαίτερα σε επαγγελματίες μουσικούς. Οι μουσικοί προσαρμόζονται στον πόνο και συνήθως δεν τον φοβούνται όσο ένας μέσος άνθρωπος. Παρόλα αυτά, ο πόνος είναι ένα αμυντικός μηχανισμός που σκοπό έχει να προστατέψει και να διαφυλάξει το σώμα μας.
Αν αισθάνεστε πόνο είναι σημαντικό να παρατηρηθεί:
• πότε εμφανίζεται ο πόνος
• πόση ώρα διαρκεί
• με ποιον επηρεάζει την ικανότητα στο παίξιμο
• πως επηρεάζει τις υπόλοιπες δραστηριότητες της καθημερινότητάς
Γνωρίζοντας το επίπεδο στη κλίμακα των ενδείξεων και συμπτωμάτων, μπορεί κανείς να διακρίνει μεταξύ του πόνου ο οποίος οφείλεται σε έντονη ή ασυνήθιστη φυσική δραστηριότητα, άρα και παροδικό, και πόνου που υποδηλώνει έναν προοδευτικής σοβαρότητας τραυματισμό.
Η σοβαρότητα του τραυματισμού και η ανάγκη σχεδιασμού ενός κατάλληλου πλάνου θεραπείας αυξάνεται, καθώς η κατάσταση του ατόμου εξελίσσεται από το στάδιο I στο στάδιο V. Ενδεικτικά, στα επίπεδα Ι και ΙΙ η λήψη προληπτικών μέτρων χρειάζεται για την αποφυγή επιδείνωσης των συμπτωμάτων, ενώ ενδείξεις και συμπτώματα επιπέδου ΙΙΙ ή και παραπάνω καθιστούν απαραίτητα τον σχεδιασμό και εφαρμογή ενός θεραπευτικού πλάνου που θα αποβλέπει στην αποκατάσταση του τραυματισμένου ιστού και την προσαρμογή της καθημερινότητας του μουσικού (πχ. τροποποίηση τεχνικής, διαχείριση των επιβαρυντικών παραγόντων)
Η έγκαιρη αναγνώριση των ενδείξεων και των συμπτωμάτων και οι κατάλληλη αντιμετώπιση είναι σημαντικά στην ελαχιστοποίηση της σοβαρότητας των διαταραχών και στην διατήρηση της ικανότητας του ατόμου για την μελέτη, προετοιμασία και ερμηνεία.
.